آداب و رسوم نوروزی اقوام کرد

آداب و رسوم نوروزی اقوام کرد

جشن نوروز از دیرباز درمیان کردها با شکوه خاصی همراه با آداب و سنن تاریخی و فرهنگی برگزار می‌شود. مردم کرد در نوروز به خانه‌تکانی، دید و بازدید، آتش‌افروزی، میرنوروزی، بازی‌های سنتی و بومی می‌پردازند. ایوب گبانچی در کتاب «جشن‌ها و آیین‌های ایرانی» به این نکته اشاره کرده است.

قوم کرد به‌عنوان یکی از اقوام اصیل ایرانی،‌ جشن نوروز را با شکوه خاصی برگزار می‌کند و در بزرگداشت این جشن باستانی آیین‌ها و آداب و رسوم ویژه‌ای را برپا می‌دارند که نشانگر سابقه تاریخی و فرهنگی این قوم است. میرنوروزی، آتش‌افروزی، دید و بازدید و بازی‌های سنتی و بومی برخی از آیین‌های ویژه‌ نوروز در کردستان است که در منابع به آن‌ها اشاره شده است.  

تفاوت مراسم نوروزی در کردستان ایران با دیگر نقاط ایران در این است که کردها در شب چهارشنبه آخر سال آتش روشن نمی‌کنند، به‌جای آن شب نوروز برفراز بام‌ها وکوه‌های گرداگرد شهر و آبادی آتش‌بازی می‌کنند. 

ایوب گبانچی در کتاب «جشن‌ها و آیین‌های ایرانی» درباره نوروز در کردستان می‌نویسد: «هنگام فرارسیدن نوروز در کردستان،‌ پس از برپایی سفره هفت‌سین با توجه به توانایی افراد هرخانوار به محض رسیدن سال، صدای هلهله و شادی از هر خانه‌ای بلند می‌شود. نخست افراد کوچک خانواده دست بزرگان را می‌بوسند و سپس بزرگان خانواده روی بچه‌ها و جوانان را می‌بوسد و به هر کدام عیدی می‌دهد.

پس از آن بر سر سفره می‌نشینند و به خوردن مشغول می‌شوند. بچه‌ها و جوانان مقداری سیر و پیاز را خورده و نیز به پای خود می‌مالند. این کار را به این سبب می‌کنند که از گزند جانورانی مانند مار و کژدم درامان باشند. همچنین براین باورند که سمنو باعث افزایش بینایی و هوش، سرکه و سماق باعث از بین رفتن صفرا و سرگیجه و خوردن سیر، باعث دفع سموم بدن می‌شود و از مرگ ناگهانی جلوگیری می‌کند.» 

سنت‌های ویژه نوروزی در کردستان

مراسم نوروز در کردستان تا حد زیادی رنگ و بوی سنتی خود را حفظ کرده است. مراسم میرنوروزی یا امیر بهاری یکی از آیین‌های نمایشی پس از تحویل سال نو است که در گذشته با تشریفات زیادی برگزار می‌شد و امروزه تنها در چند روستای منطقه منگور از توابع مهاباد هرساله در نخستین چهارشنبه سال برگزار می‌شود. در این روز مردم از میان خود فردی عامی را به امارت و حکومت موقت انتخاب می‌کنند به او عنوان میرنوروزی می‌دهند. 

در کتاب «آثار فرهنگی، باستانی و تاریخی استان کردستان درباره این مراسم آمده است: «در نخستین چهارشنبه سال،‌ میر با همراهانش در جمع مردم حاضر می‌شد و با حضور در کوی و برزن مردم کوچه و بازرا را به علت گرانی، ‌بداخلاقی و غیره محکوم می‌کرد و جلاد نیز حکم صوری وی را اجرا می‌نمود. این مراسم از دیرباز درمیان کردها رواج داشت و هرساله با تشریفات خاصی برگزار می‌شد و در گذشته از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود. اگرچه، امروزه این مراسم به دست فراموشی سپرده شده است هنوز هم جایگاه خاصی در ذهن و خاطرات مردم منطقه کردستان دارد.» 

نوروزخوانی از دیگر مراسم نوروزی در کردستان به‌شمار می‌رود که امروزه جز در بعضی مناطق روستایی به فراموشی سپرده شده است. رسم بر این بود که همسایه‌ها و افراد خانواده در ایام عید شب را در خانه یکی از اهالی محل می‌گذراندند. در این شب نقال، نوروزنامه را مانند خواندن شاهنامه نقالی می‌کرد. 

از دیگر آداب نوروزی مرسوم در کردستان، هه‌ته‌ری، مه‌ته‌ری است. که کودکان در روز نخست نوروز به آن می‌پردازند و در روستاها، بزرگترها در گروه‌های چندنفره شال خود را از روزنه بام پایین می‌انداخته و می‌گویند: «هه‌ته‌ری، مه‌ته‌ری، شتیکمان بو بخه نه بن چه‌په‌ری یعنی هدیه‌ای برایمان به پشت پرچین بیاورید.» 

یکی دیگر از سنت‌های ویژه نوروزی در کردستان که در منابع به آن اشاره شده است، گردش کوسه در روستاهاست. گردیزی، ابوریحان بیرونی و بسیاری از مورخان در آثارشان از این آیین یاد کرده‌اند. 

درباره تاریخچه این رسم در کتاب «جشن‌ها و آیین‌های ایرانی» آمده است: «این آیین آیینی است کهن که در اروپای شرقی برگزار می‌شده و طبق برخی روایات به زمان حضرت موسی (ع) که چوپان شعیب پیامبر بود، بازمی‌گردد. روستاییان با راه انداختن دسته‌ای که لباس‌های چوپانی و ماسک‌های خنده‌دار پوشیده‌اند، کوسه و عروسش را بدرقه می‌کنند. آن‌ها در حالی که شعر می‌خوانند، به در خانه‌ها رفته و نوید می‌دهند که زمستان رو به اتمام است و بهار در راه و بعد هم هدایایی می‌گیرند.» 

احیای آیین‌های ملی و باستانی ایران امر محال و غیرممکنی نیست و با وجود تمام موانع پیش‌روی این امر، با اراده همگانی ایرانیان انجام‌شدنی است. به امید روزی که آیین‌ها و آداب و رسوم غنی و پربار ایرانی نه تنها در قاب کتاب که در زندگی روزمره مردمان این سرزمین کهن جاری شود.